„Nowy” Herb Międzyrzeca Podlaskiego

Opracowaniem herbu i pozostałych symboli zajmowali się Kamil Wójcikowski i Robert Fidura, którzy robią to zawodowo. Poszukują źródeł historycznych i ikonograficznych, obmyślają projekty, konsultują je na posiedzeniach Komisji Heraldycznej i redagują teksty uzasadnienia projektów.

Projekty przygotowano z inicjatywy burmistrza Zbigniewa Kota, który dostrzegł konieczność uporządkowania symboliki, którą posługuje się miasto. Lektura „Uzasadnienia Heraldyczno-Historycznego Pojektów Symboli Miasta Międzyrzec Podlaski" jasno pokazuje, że było to bardzo potrzebne. Zapraszamy do zapoznania się z obszernymi fragmentami tego uzasadnienia. Prezentujemy również projekty herbu i innych symboli samorządowych:

Słowo herb pochodzi z czeskiego erb, co z kolei jest kalką niemieckiego Erbe, oznaczającego dziedzictwo. Już sama etymologia tego określenia wskazuje na sposób w jaki herby pojawiły się w naszym kręgu kulturowym. Te graficzne znaki związane były początkowo tylko z rodami rycerskimi, używane przez nie jako znaki rozpoznawcze na polu bitewnym. Pomysł powstał prawdopodobnie w dobie wypraw krzyżowych, kiedy zachodziła potrzeba odróżnienia od wroga obcego sobie rycerstwa, pochodzącego nierzadko z różnych krajów. Zbiór początkowo prostych figur szybko poszerzono, inspirując się m.in. zaobserwowanymi w czasie krucjat wzorami naorientalnych dzieł sztuki. Do Polski herby dotarły w XIII wieku prawdopodobnie z Niemiec i Czech przez Śląsk.

Herby miejskie pojawiły się w naszym kraju niemal równocześnie z rodowymi. Nowe formy samorządności nadawane miastom od XIII wieku wymagały wprowadzenia dla nich odpowiedniej symboliki, podkreślającej ową samorządność. Herby miejskie umieszczano głównie na pieczęciach.

Herby ziemskie, które są głównym obiektem naszego zainteresowania, symbolizować miały wszelkie terytoria, różniące się rozmiarami i rangą polityczną. Najstarsze herby ziemskie w Polsce pojawiły się jako herby księstw dzielnicowych w XIII wieku. Pierwsze znane przedstawienie pochodzi z co najmniej 1222 roku i zawiera konną postać księcia Kazimierza I opolsko-raciborskiego, trzymającego tarczę ze śląskim orłem. Użycie tego ptaka w różnych wariantach szybko stało się powszechne na ziemiach polskich. Dawne herby księstw niejednokrotnie przekształciły się w herby województw i niektóre ich elementy możemy podziwiać do dzisiaj.

Gminy są uprawnione do posiadania herbu dopiero od 1990 roku, zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, której odpowiedni punkt mówi, że w gestii gminy leży: podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz wznoszenia pomników. Należy zauważyć, że ustawa z niewiadomych powodów omijała flagi. 29 grudnia 1998 r. zmodyfikowano ten zapis. Stosowny artykuł otrzymał nowe brzmienie: Jednostki samorządu terytorialnego mogą ustanawiać, w drodze uchwały organu stanowiącego danej jednostki, własne herby, flagi, elementy oraz insygnia i inne symbole. Wzory symboli, o których tu mowa, muszą być ustanawiane, co mocno zaakcentowała nowela do ustawy, w zgodzie z zasadami heraldyki, weksylologii i z uwzględnieniem miejscowej tradycji historycznej (...)

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji rozporządzeniem z dnia 20 stycznia 2000 r. powołał 13-osobową Komisję Heraldyczną, czuwającą nad poprawnością projektowanych herbów. Wnioski wpływające do Komisji Heraldycznej powinny zawierać barwne projekty rysunkowe herbów i flag (po dwa egzemplarze), ich opis, uzasadnienie merytoryczne oraz tekst uchwały o przyjęciu projektów przez jednostki samorządowe. Opinia Komisji Heraldycznej – zgodnie z prawem – powinna zostać sformułowana w ciągu trzech miesięcy od złożenia prośby (...)

Międzyrzec Podlaski uzyskał prawa miejskie w latach 30. lub 40. XV wieku i posiada je nieprzerwanie aż po dziś dzień. Mimo to, nie zachowały się do dzisiaj w oryginale żadne zabytki sfragistyczne. Być może jest to związane z licznymi pożarami nawiedzającymi miasto (...)

Jedynym źródłem sfragistycznym Międzyrzeca z okresu staropolskiego, o którym wiemy, są fotokopie i opisy słowne odcisku pieczęci miejskiej przyłożonej na dokumencie z 1777 roku. Dokument ten był przechowywany w zbiorze „Juramenta miast” i spłonął w czasie II wojny światowej. Pieczęć opłatkowa, okrągła. Ponieważ znana jest jedynie fotografia, nie można określić rozmiaru. Brak legendy. W polu pieczęci ozdobny kartusz herbowy, w którym godło – podkowa z zaćwieczonym na barku krzyżem greckim, zaś między ocelami jakby połową krzyża łacińskiego (...)

Zgodnie z treścią rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 13 grudnia 1927 roku i 24 listopada 1930 roku, regulujących symbolikę miejską, Międzyrzec Podlaski wystąpił do władz centralnych w 1937 roku o zatwierdzenie swojego herbu miejskiego. Podstawą opracowania była wspomniana wcześniej fotokopia odcisku pieczęci miejskiej z 1777 roku. 21 marca 1938 roku herb Międzyrzeca Podlaskiego został zatwierdzony w następującej postaci: W polu błękitnym podkowa barkiem do góry z jednym krzyżem na barku i drugim – bez lewego ramienia – w środku; podkowa i krzyże srebrne.

Niestety nie zachował się oryginalny wizerunek herbu zatwierdzonego w 1938 roku. Herb ten, wykonany na bazie wzorca, widniał na budynku Miejskiej Rady Narodowej, ale został zamalowany około 1968 r. w czasie restaurowania budynku. Najbliższe chronologicznie przedstawienia rzeczowego herbu, pochodzą z pieczęci używanych w mieście w okresie międzywojennym. Pieczęcie te to: nagłówkowa pieczęć zarządu miejskiego z 1939, metalowa pieczęć Rzeźni Miejskiej z 1939 oraz kauczukowa pieczęć Zarządu Miejskiego w Międzyrzecu Podlaskim z 1939 roku (...)

Herb Międzyrzeca Podlaskiego pojawiał się w powojennych publikacjach – czysto heraldycznych, bądź mających charakter leksykonów na temat miast Polski. W swoim opracowaniu Herby i pieczęcie miast województwa lubelskiego, Marian Gumowski przytacza konturowy rysunek herbu miasta (autorstwa Stanisława Michalczuka) oraz jego opis wraz z podaniem barw. Co znamienne, Gumowski powołuje się przy tym na akt prawny z 1938 roku, ale przyznaje iż nie zna źródeł służących za podstawę tego aktu, zatem nie zna pieczęci miejskiej z 1777 roku. Gumowski spekuluje, że herb ten może stanowić odmieniony herb Krzywda rodziny Rzewuskich. Rozumowanie to należy uznać za błędne, ponieważ Rzewuscy, piszący się także Wolscy, wprawdzie byli osiadli w Międzyrzecu i okolicach od początku XVII wieku, ale nigdy nie należeli do grona właścicieli miasta (...)

Wraz z upowszechnianiem się publicznej świadomości o historycznym herbie miasta, pojawiał się on też w znakach firm i organizacji międzyrzeckich, m.in. w znaku Towarzystwa Przyjaciół Nauk, znaku firmowym Zakładów Metalowych Przemysłu Terenowego oraz na etykietach win produkowanych w Wytwórniach Win Owocowych PGR (...)

Współcześnie wydaje się, że nie funkcjonuje jeden wzór herbu miasta. Od strony prawnej, herb Międzyrzeca Podlaskiego był określany w przyjmowanych przez władze miejskie kolejnych wersjach statutów. Pierwszy statut z opisem herbu i załącznikiem zawierającym wzór herbu przyjęto uchwałą Nr VI/43/90 z 24 września 1990 r. Niestety do dzisiejszych czasów nie dotrwał załącznik z wzorem graficznym herbu. Pierwszy znany nam wizerunek herbu ustalony w trzecim z kolei statucie, przyjętym uchwałą Nr XIX/128/96 z 31 stycznia 1996 r., był wyrysowany odręcznie w tarczy zbliżonej do tzw. „tarczy polskiej” (...)

Obecnie obowiązujący wzór herbu ustalono w załączniku nr 2 do statutu miasta przyjętego uchwałą Nr II/10/2002 z 6 grudnia 2002 roku. Najnowszy statut przyjęto uchwałą Nr XXIV/200/08 z 30 kwietnia 2008 roku, załącznik z herbem pozostał identyczny. Wzór z załącznika co do treści odpowiada historycznym przedstawieniom herbu miasta (...)

Biorąc pod uwagę problemy jakie dotykają oficjalny wzór herbu miasta, władze miejskie postanowiły uporządkować sprawy swojego herbu oraz przy tej okazji stworzyć dodatkowe symbole (...)

Pierwszym wymogiem stawianym współcześnie herbom samorządowym jest zgodność z miejscową tradycją historyczną. Na straży tej zgodności stoi Komisja Heraldyczna. Zgodność ta może być zachowana wyłącznie przez uwzględnienie archiwalnych informacji o danym symbolu. Podstawą do opracowania wizerunku herbu Międzyrzeca Podlaskiego są dwa kluczowe źródła:
1. Fotokopia odcisku pieczęci z 1777 roku
2. Wzór herbu zatwierdzony 21 III 1938 roku

(...) Źródła te różnią się w szczegółach, w związku z czym, w oparciu o nie przygotowano dla władz miejskich do wyboru dwa warianty herbu. Oba warianty czerpią stylizację podkowy ze wzorów z 1939 roku – w naszym odczuciu podkowa z pieczęci z 1777 r., jest silnie nacechowana stylem epoki i słabo przypomina heraldyczną podkowę.

Wariant 1. dodatkowo czerpie stylizację krzyży z herbów z 1939 r. Istotną zmianą w stosunku do używanego obecnie herbu jest użycie między ocelami podkowy połukrzyża kawalerskiego (połowa oddzielona linią pionową) zamiast krzyża pozbawionego jednego ramienia. Zmiana ta jest podyktowana chęcią zachowania zgodności z materiałem źródłowym – naszym zdaniem na pieczęciach z 1939 roku między ocelami podkowy jest wyraźnie połukrzyż kawalerski, a nie krzyż pozbawiony ramienia. Różnica jest subtelna, ale występuje (...)

Władze miasta zdecydowały ostatecznie przedłożyć do zaopiniowania Komisji Heraldycznej wzór opisany jako Wariant 1. Komisja Heraldyczna zasugerowała następnie, aby połówka krzyża umieszczona między ocelami zastąpiona została krzyżem z ujętym lewym ramieniem, tzn. zgodnie z powojennymi publikacjami heraldycznymi. Ostateczny zatem projekt herbu Międzyrzeca wygląda jak poniżej

Reasumując, proponujemy, aby herb Międzyrzeca Podlaskiego przedstawiał: W polu błękitnym podkowa barkiem do góry srebrna z takimż krzyżem kawalerskim na barku oraz takimż krzyżem kawalerskim z ujętym lewym ramieniem między ocelami.

Warto w tym miejscu poświęcić parę słów symbolice herbu Międzyrzeca Podlaskiego. W przeszłości heraldycy polscy wywodzili ten herb od herbu Lubicz bliżej nieokreślonych posesorów albo herbu Krzywda Rzewuskich-Wolskich. Pomijając różnice między herbem Międzyrzeca a oboma tymi herbami szlacheckimi (Lubicz ma oba krzyże pełne, Krzywda ma uszczerbiony górny krzyż, a nie dolny), teoria ta wydaje się błędna. Następujący po sobie posesorzy miasta są dobrze udokumentowani i żaden z nich nie używał ani Lubicza, ani Krzywdy. Autorzy mogą jedynie snuć przypuszczenia co do genezy tego herbu. Być może pieczęć z 1777 r. była użyczona (np. przez kogoś z Rzewuskich). Być może godło herbowe któryś z posesorów zaczerpnął od żony. Być może wreszcie jest to symbol unikalny, stworzony wyłącznie dla miasta, w oparciu o nieznaną symbolikę z nim związaną.

Barwy herbu pochodzą wprost z tekstu zarządzenia z 1938 roku. Niezależnie od tego, wykorzystane barwy mają też ogólną symbolikę, oznaczają m.in.: srebro – bogactwo, pokora, uczciwość, niewinność, czystość, prawdę; błękit – prawość, piękno, wzniosłość, pochwałę. Dopuszcza się, na potrzeby poligrafii i grafiki komputerowej, wyrażanie tynktury srebrnej przez kolor biały. W przypadku szczególnie uroczystej prezentacji herbu, np. na okładkach dyplomów, ozdobnych futerałach materiałów promocyjnych, na sztandarze - można wykorzystać barwę srebrną (farby, nici).

W artykule poświęconym Międzyrzecowi Podlaskiemu w serwisie Wikipedia.pl można znaleźć przypisywaną mu flagę, która jest płatem o proporcjach 5:8, podzielonym na dwa równe poziome pasy: biały i błękitny. Zapisano tam informację, że flagę wywiedziono wprost z barw herbowych. Jednakże wedle informacji uzyskanych bezpośrednio od władz miasta, Międzyrzec Podlaski nie posiada oficjalnie ustanowionej flagi.

Proponujemy, aby flaga miasta była płatem o proporcji 5:8, podzielonym na dwa poziome pasy patrząc od góry biały i błękitny. Pas błękitny wysokości 1/5 wysokości flagi, pas biały wysokości 4/5 wysokości flagi. Na pasie białym od strony drzewca znajduje się herb miasta szerokości 5/16 szerokości całego płata, umieszczony w taki sposób, że jego odległość od krawędzi górnej, dolnej białego płata oraz od drzewca wynosi 1/10 wysokości całego płata.

Flaga stolikowa Międzyrzeca Podlaskiego to prostokątny płat materiału o proporcji 1:2 (szerokość do wysokości), będący pionowym odwzorowaniem flagi. Flaga jest podzielona na dwa poziome pasy – biały i błękitny, wysokości odpowiednio 4/5 i 1/5 wysokości płata. Herb Międzyrzeca Podlaskiego, szerokości 6/8 szerokości płata, jest umieszczony w centralnej części pasa białego. Flaga mocowana jest do poprzeczki umieszczonej na stojaku.

Pieczęcie Międzyrzeca Podlaskiego zaprojektowano w trzech wariantach: Pieczęć Ogólna, Pieczęć Rady Miasta i Pieczęć Burmistrza Miasta. We wszystkich przypadkach pieczęcie są okrągłe, o średnicy 36 mm, z godłem herbu Miasta w części centralnej oraz majuskułową legendą otokową (...)

Łańcuchy Burmistrza i Przewodniczącego Rady Miasta Międzyrzec Podlaski składają się z 12 ozdobnych metalowych ogniw w formie fantazyjnych kartuszy spiętych łańcuszkami. Na kartuszach naniesione są godła herbowe kolejnych ważniejszych właścicieli Międzyrzeca Podlaskiego, poczynając od centralnego ogniwa, a następnie, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, licząc według starszeństwa heraldycznego:Jagiellonów (krzyż podwójny), Abrahama Chamca (Gryf), Nasutów (Rogala), Zabrzeziańskich (Leliwa), Sapiehów (Lis), Zbaraskich (Korybut), Tęczyńskich (Topór), Daniłowiczów (Sas), Opalińskich (Łodzia), Sieniawskich (Leliwa), Czartoryskich (h. własny,Pogoń Litewska odm.), Potockich (Pilawa). Kolejność według starszeństwa heraldycznego odpowiada chronologii posiadania miasta. Klejnot łańcucha stanowi przywieszony do pierwszego ogniwa herb Międzyrzeca Podlaskiego w kolorze, w tarczy herbowej ze złotymi brzegami, inspirowanej tarczą, na jakiej widnieje godło miasta na pieczęci z 1777 r. Elementy ozdobne ogniw łańcucha również są inspirowane rzeczoną tarczą. Elementy metalowe łańcuchów są wykonane z metalu w barwie złotej dla Burmistrza i w barwie srebrnej dla Przewodniczącego Rady Miasta. Elementy kolorowe są emaliowane.

Miasto Międzyrzec Podlaski przyznaje swoim zasłużonym już wcześniej zaprojektowaną Odznakę Honorową. W naszym odczuciu odznaka ta spełnia wszystkie wymogi formalne oraz symboliczne i jej wzór, po umieszczeniu na nim herbu zaakceptowanego przez Komisję Heraldyczną, może być nadal używany.

Odznaka wykonana jest w metalu koloru złocistego, w formie wieńca laurowego okalającego obustronnie obramowaną tarczę herbową z przedstawieniem na licu barwnie emaliowanego biało-błękitnego herbu Międzyrzeca Podlaskiego według ustalonego wzoru, na którym na prostokątnym polu wygrawerowany został wklęsły napis MIĘDZYRZEC PODL. U dołu, pod tarczą herbową, złota wstęga z napisem ZASŁUŻONY DLA MIASTA. Strona odwrotna gładka z zapięciem agrafkowym poprzecznym. Wymiary odznaki: 28 na 30mm.

Miasto Międzyrzec Podlaski przyznaje swoim honorowym obywatelom już wcześniej zaprojektowany Medal. W naszym odczuciu medal ten spełnia wszystkie wymogi formalne oraz symboliczne i jego wzór, po umieszczeniu na nim herbu zaakceptowanego przez Komisję Heraldyczną, może być nadal używany.

Medal jest okrągły, o średnicy 70 mm, wykonany z metalu w barwie złocistej. Obie strony medalu są obustronnie obramowane. Po stronie licowej medalu, w części centralnej znajduje się uproszczony zarys granic Rzeczypospolitej Polskiej, na który naniesiony jest, w prawym górnym rogu, herb Międzyrzeca Podlaskiego według ustalonego wzoru. Od góry, na otoku medalu, półkolisty napis HONOROWY OBYWATEL MIASTA MIĘDZYRZECA PODLASKIEGO. Po stronie odwrotnej medalu centralnym elementem jest sylweta Pomnika Bohaterów Miasta (pomordowanych w 1918 roku Peowiaków). Od góry, na otoku medalu, półkolisty napis ZASŁUGI DLA MIASTA PAMIĘCIĄ ODWDZIĘCZYM.

Sztandar Międzyrzeca Podlaskiego. Prawa strona sztandaru to płat czerwony z godłem państwowym w części centralnej. Strona lewa to płat biały, na którym znajduje się ozdobna tarcza z herbem Międzyrzeca Podlaskiego. Kształt tarczy odwzorowuje tarczę z pieczęci z 1777 roku. Nad herbem błękitny napis MIĘDZYRZEC, pod herbem błękitny napis PODLASKI. Na drzewcach sztandaru osadzona jest tulejka z ozdobnym grotem, na którym godło herbu miasta. Całość z metalu w barwie złotej.

Płat sztandaru jest kwadratem o wymiarach 100x100 cm, obszytym z trzech stron frędzlą szerokości 5 cm, zaś czwarty bok przymocowany jest do drzewca koluszkami umocowanymi na szpili. Drzewce z drewna toczonego, średnicy 4 cm, i długości 200 cm.